Eşitlik dilde başlar: Toplumsal cinsiyet eşitliği için eşit kelimeler kılavuzu​

“Toplumsal cinsiyet eşitliği” her ne kadar kulağa akademik bir kavram gibi gelse de aslında günlük hayatın her anında kendini gösteren bir kavram. Ev içi rol dağılımından renklere, giysilerden oyuncaklara dek her gün toplumun cinsiyetlere yüklediği anlamlarla yaşıyoruz aslında. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin beslediği ve beslendiği en önemli kaynaklardan biri de dil.

Diller toplumların ihtiyaçlarına göre şekillenen, dönüşen, gelişen canlı kavramlar. Belki daha önce duymuşsunuzdur, Eskimo dilinde kar için 100’e yakın kelime kullanılıyor mesela. Karla kaplı bir coğrafyada yaşayan Eskimolar yaşam koşullarını en iyi şekilde ifade edebilmek için pek çok kelime türetmişler. Eskimoların karla ilgili kelimeleri kültürün dile etkisine dair güzel bir örnek. Peki, kültürün dile negatif etkileri de olabilir mi?

TDK’ya göre dil, “İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan, zeban.” Sözlükte böylesine masum duran bu iletişim aracı günlük hayatta her zaman o kadar da masum olmayabiliyor. Günlük hayatta hiç düşünmeden kullandığımız pek çok kelimenin, deyimin, atasözünün cinsiyet eşitsizliğini beslediğini düşünmüş müydünüz hiç?

Gelin, birlikte daha eşit bir dil için neler yapabileceğimize bakalım...

Cinsiyetçi söylemlerin yerine kullanabileceğiniz alternatifler

• Adam gibi – Doğru düzgün
• Adamakıllı - Layıkıyla
• Adam olacak çocuk - Yetişkin olacak çocuk
• Adam yerine koymak – Önem vermek
• Bayan - Kadın
• Bilim adamı – Bilim insanı
• Erkek sözü – Söz
• Erkeklik bende kalsın – Büyüklük bende kalsın
• Hanım hanımcık – Sessiz sakin
• Hanım köylü – Eşine düşkün
• Kadın kısmı - Kadınlar
• İnsanoğlu - İnsanlık
• İş adamı – İş insanı
• Kız başına – Tek başına
• Kızlık soyadı – Evlenmeden önceki soyadı
• Yılın adamı – Yılın insanı

Kullanmamamız gereken cinsiyetçi söylemler

• Anasına bak kızını al
• Elinin hamuruyla erkek işine karışma
• Erkekler ağlamaz
• Hanım evladı
• Kız rengi
• Kızı kendi gönlüne bırakırsan ya davulcuya ya zurnacıya
• Kızın mı var, derdin var
• Kızını dövmeyen dizini döver
• Saçı uzun aklı kısa
• Yuvayı dişi kuş yapar

Yukarıda gördüğünüz kelimeler, deyimler, atasözleri çocukluğumuzdan beri aşina olduğumuz söz öbekleri. Dile ve kültüre bu kadar yerleşik oldukları için çoğu zaman üzerine hiç düşünmeden kullandığımız bu sözcükler, amacımız hiç o olmasa da, toplumsal cinsiyet eşitliğine zarar veriyor. Eşit bir gelecek için, seçtiğimiz sözcüklere dikkat etmek ufak görünse de aslında çok büyük bir adım... Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak için siz de dilinizi gözden geçirmeye ne dersiniz?​​