Erkek Egemen Medyadan Eşit Medyaya​

Medyada kadın temsilinde durum pek de iç açıcı değil. Peki ya dil?

Haberlerde kullanılan dil, kanıksadığımız için çoğu zaman farkına dahi varmadığımız pek çok cinsiyetçi ifade ve fikir barındırıyor. Bunların bazılarına birlikte bakalım mı?

Adam:Devlet adamı, iş adamı, bilim adamı, görev adamı gibi ibareler bu işleri yalnızca erkeklerin yaptığına dair fikri pekiştiriyor. O nedenle “adam” kelimesinin yerini “insan” kelimesine bırakması gerekiyor. Bilim insanı, iş insanı, devlet insanı, görev insanı gibi...

Anne: Bu tanımın habere bir katkısı yoksa kullanılmaması gerekiyor. “Zalim anne”, “anne vahşeti” gibi kullanımlar yalnızca cinsiyetçi bir bakış açısını yansıtıyor. Olayın faili baba olduğunda, baba sıfatı vurgulanmıyorsa, anne için de vurgulanmaması gerekiyor.

... Babası: Tarih biliminin babası, Türk turizminin babası gibi birinin kurucu olduğunu anlatan tanımlarda “baba” gibi erkeklik vurgusu olan bir kelime kullanmak yerine, “kurucu” kelimesi tercih edilmelidir.

Cinnet geçirme: Özellikle kadın cinayetlerinde sıkça kullanılan bu kelime öbeği, ortada meşru bir sebep varmış gibi bir aklama aracı olarak kullanılıyor. Oysa “cinnet” teşhisi yalnızca uzmanlar tarafından yapılabilir. Medya kendi başına bu teşhisi koyma hakkına sahip değildir.

Namus: Ahlaki değerler öznel bir konudur. Topluma, zamana ve mekana göre değişkenlik gösterir. Haber yazımında toplumun bir kısmının değerlerini norm olarak dayatmamak gerekir. “Namus cinayeti”, “namusunu temizlemek” gibi ifadeler hem öznel olmasından ötürü, hem de kötü davranışı aklamak için kullanıldığından kaçınılması gereken ifadelerdir.

Yerli dizilerdeki kadın karakterler bize ne anlatıyor?

Türkiye’de haberlerden sonra en çok izlenen program, yerli diziler. Haberlerde kullanılan dil gibi, dizi senaryolarında yer verilen kadın ve erkek rolleri de kültürün şekillenmesinde önemli bir rol oynuyor. İşte bu nedenle medyada cinsiyet eşitliği konusunu incelerken dizilere de bakmakta fayda var. TÜSİAD’ın 2018 yılında yayınladığı Televizyon Dizilerinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği araştırması dizilerdeki cinsiyet rollerine dair çok önemli veriler sunuyor.

Televizyon ekranında erkek karakterleri çok daha fazla görüyoruz: Yüksek reytinge sahip dizilerde erkeklerin ekranda görünürlük oranı %54, kadınlarınsa %46.

Erkelerin çoğu bekar: Ekranlarda daha çok bekar ve güçlü erkek görürken, kadın karakterler için aynısını söylemek mümkün değil.

Kadınlar evde: Erkek karakterler iş yerinde veya farklı dış mekanlarda görülürken, kadınlar daha çok evde veya iç mekanlarda karşımıza çıkıyor. Araştırmanın sonuçlarına göre iç mekanda görülen kadın karakterlerin oranı %71, meslek sahibi ve çalışırken gördüğümüz kadın karakterlerin oranı ise yalnızca %20. Bu istatistiki verilere bakılırsa, “Kadının yeri evidir” düşüncesinin, bu rol dağılımıyla pekiştirildiğini söylemek mümkün.

Kadınlar ağlıyor, erkekler öfkeleniyor: Kadınların duygusal, erkeklerin ise rasyonel olduğuna dair kalıplaşmış algı yerli dizilerde de kendini gösteriyor. “Ağlama/hüzün” içeren sahnelerin %73’ünde kadın karakterleri görüyoruz. “Şiddet/tehdit” içeren sahnelerin %79’unda ise erkek karakterleri...

Erkekler “yönetici”, kadınlar ise çalışmadan varlıklı: TÜSİAD’ın araştırmasına göre erkekleri “patron ya da yönetici” rolünde görme oranı %89. Kadınları ise daha çok çalışmadan varlıklı karakterler olarak görüyoruz. “Varlıklı ve çalışmayan” rolündeki kadınların oranı ise %68.

Kadınlar “anne”: Yerli dizilerde ön plana çıkan temalardan biri de annelik. “Babalık” ise pek de revaçta değil. Ebeveyn rollerinin %79'u kadın karakterlere ait. Erkek karakterler ise baba oldukları halde ebeveynlik yaparken görünmüyor.

Kadın oyuncular erkeklerden daha az kazanıyor

Dizi ve film sektöründeki cinsiyet eşitsizliği yalnızca karakterlerle sınırlı kalmıyor. Bu eşitsizliğin senaryolardan öte bir de gerçek hayata yansıyan yanı var: Dünyada kadın oyuncular erkek rol arkadaşlarına göre çok daha düşük ücretler alıyor. Hollywood özelinde son yıllarda çok konuşulan bir konu bu. 2019 yılında yapılan bir araştırmaya göre erkek oyuncular, benzer deneyime sahip kadın oyunculardan film başına ortalama 1,1 milyon dolar daha fazla kazanıyor.

Medyada cinsiyet eşitliğini sağlamak için hepimizin yapabileceği bir şeyler var

Kanıksadığımız deyimler, zararsız görüp gülüp geçtiğimiz şakalar, hiç düşünmeden kullandığımız kelimeler veya her akşam ailece oturup izlediğimiz diziler aslında o kadar da masum değil görüldüğü gibi... Bu örnekler ve burada yer veremediğimiz daha nice ifade ve kadın temsili, dilimizi ve dolayısıyla kültürümüzü, hayata bakış açımızı şekillendiriyor. Bu açıdan baktığımızda Türkiye’nin dört bir yanına ulaşma gücü olan medyanın yaklaşımının değişmesi çok önemli.

Bireysel olarak günlük hayatta kendi kullandığımız dile dikkat etmek bu değişimin ilk adımı. Cinsiyetçi ifadeler kullanmamaya dikkat edebilir, kullananları ise nedenlerini açıklayarak uyarmaya başlayabiliriz. Birey olarak yarattığımız değişim sandığımızdan çok daha etkili olabilir. Hatta bireysel eylemlerimizle toplumsal farkındalığı artırarak medyayı dahi dönüştürmek mümkün. Tartışma programlarında kadın temsilinin artması, haber dilinde cinsiyetçi ifadelerin kullanılmaması ve dizi senaryolarında kalıplaşmış cinsiyet rollerinin ötesine geçilmesi için medya kuruluşları üzerinde toplumsal baskı oluşturmayı deneyebiliriz... Çünkü medya toplumu etkilerken, toplum da medyayı etkileme gücüne sahip. Bu gücü azımsamamalıyız.​​​