Borsa İstanbul (BİST) Nedir?​

Genel Bilgiler

Borsa İstanbul (BİST) Nedir, Ne İşe Yarar?

Finansal piyasalara ilgi duyan veya yatırım yapmayı düşünen birçok kişi için Borsa İstanbul nedir sorusu, anlaşılması gereken ilk konulardan biridir. Kısaca BİST olarak da anılan Borsa İstanbul, Türkiye'deki sermaye piyasalarının merkezi konumunda olan, çeşitli finansal enstrümanların alım satım işlemlerinin organize bir şekilde gerçekleştiği resmi piyasa yeridir.

BİST Nedir? BİST Açılımı

Yatırımcıların aklına ilk gelen sorulardan biri doğal olarak BİST nedir oluyor. BİST'in açılımı teknik bir ifadeyle Borsa İstanbul Anonim Şirketi'dir denilebilir. Bu ifade, doğrudan Türkiye'nin ana borsa kurumunu işaret eder.

Borsa İstanbul'un temel misyonunu ve ekonomik sistem içindeki rolünü anlamak isteyenler için ise BİST nedir ne işe yarar sorusu kilit bir öneme sahiptir. BİST'in temel amacı sermaye piyasası araçlarının, kıymetli madenlerin, dövizlerin ve diğer onaylanmış varlıkların serbest rekabet koşulları altında alınıp satılabileceği, likit, düzenli ve etkin bir piyasa ortamı oluşturmaktır. Aynı zamanda oluşan fiyatları tespit ve ilan ederek piyasa katılımcılarına referans sağlar. Borsa İstanbul, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından denetlenir.

Borsa İstanbul Nasıl Çalışır?

Borsa İstanbul'da işlemlerin nasıl yürütüldüğü de merak edilir. Borsa İstanbul'da işlemler, alıcı ve satıcıların emirlerinin aracı kurumlar vasıtasıyla elektronik bir platformda eşleşmesi prensibine dayanır. Çok Fiyat - Sürekli Müzayede yöntemi en yaygın kullanılan işlem sistemidir. Bu sistemde yatırımcıların verdikleri alım ve satım emirleri, fiyat ve zaman önceliğine göre sıralanır ve uygun koşullar oluştuğunda otomatik olarak eşleşerek işlem gerçekleşir.

İşlemler gerçekleştikten sonra takas ve saklama süreçleri devreye girer. Takasbank, alım satım işlemlerinden doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesini garanti altına alan merkezi takas kurumudur.

Borsa İstanbul'un İşlem Saatleri Kaçtır?

Borsa İstanbul'da farklı piyasalar için farklı işlem saatleri uygulanır. En çok işlem gören piyasalardan biri olan Pay Piyasası'nda (hisse senetleri) seans saatleri genel olarak şu şekildedir:

  • Açılış seansı (emir toplama): 09:40 – 09:55
  • Eşleştirme/Fiyat belirleme: 09:55 – 10:00
  • Sürekli işlem: 10:00 – 13:00
  • Gün ortası tek fiyat seansı (emir toplama): 13:00 – 13:55
  • Eşleştirme/Fiyat belirleme: 13:55 – 14:00
  • Sürekli işlem: 14:00 – 18:00
  • Kapanış seansı: 18:01 – 18:05
  • Eşleştirme/Fiyat belirleme: 18:05 – 18:08
  • Kapanış fiyatlı işlemler: 18:08 – 18:10

Güncel ve detaylı işlem saatleri için Borsa İstanbul'un resmi internet sitesi ve aracı kurumların bilgilendirmelerini takip edebilirsiniz.

BİST'te Hangi Ürünler İşlem Görür?

Borsa İstanbul, yatırımcılara geniş bir yelpazede yatırım aracı sunar. Başlıca işlem gören ürünler şunlardır:

  • Paylar (hisse senetleri): Şirketlerin ortaklık paylarını temsil eder. Yatırımcılar, işlem gören şirketlerin hisselerini alıp satabilirler.
  • Borçlanma araçları: Devlet tahvilleri, hazine bonoları, özel sektör tahvil ve bonoları, sukuk (kira sertifikaları) gibi sabit getirili menkul kıymetlerdir.
  • Vadeli işlem sözleşmeleri (Futures): Belirli bir varlığı (döviz, endeks, emtia vb.) gelecekteki bir tarihte, bugünden belirlenen bir fiyattan alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
  • Opsiyon sözleşmeleri: Alıcısına, belirli bir varlığı belirli bir fiyattan belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren, satıcısına ise bu hakkın kullanılması durumunda yükümlülük getiren sözleşmelerdir.
  • Borsa yatırım fonları (BYF): Bir endeksi baz alan ve payları borsada işlem gören yatırım fonlarıdır. Örneğin bir hisse senedi endeksini takip eden BYF alarak o endeksteki tüm hisselere dolaylı yatırım yapmış olursunuz.
  • Kıymetli madenler: Özellikle altın hesabı sahiplerinin de bildiği altın, gümüş gibi kıymetli madenler ve bunlara dayalı sertifikalar Borsa İstanbul bünyesindeki Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası'nda işlem görür.
  • Gayrimenkul sertifikaları ve gayrimenkul yatırım fonları: Gayrimenkul projelerine veya portföylerine yatırım yapma imkanı sunar.
  • Varantlar ve sertifikalar: Dayanak varlığın (hisse senedi, endeks, döviz vb.) fiyatına bağlı olarak değer kazanan veya kaybeden menkul kıymetlerdir.

BİST Endeksleri Nelerdir?

BİST endeksleri, Borsa İstanbul'da işlem gören payların veya diğer yatırım araçlarının fiyat ve getiri performanslarını toplu olarak ölçmek ve piyasanın genel eğilimini yansıtmak amacıyla oluşturulan göstergelerdir.

En çok bilinen ve takip edilen endeks BİST 100 (XU100) Endeksi'dir. BİST 100, Borsa İstanbul'da işlem gören, piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 100 şirketin paylarından oluşur ve Türkiye ekonomisinin ve borsasının genel bir göstergesi olarak kabul edilir.

Bunun dışında Borsa İstanbul'da çok sayıda endeks bulunur. Bunlardan bazıları şunlardır:

  • BİST 30 (XU030): Piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 30 payı içerir.
  • BİST 50 (XU050): Piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 50 payı içerir.
  • Sektör endeksleri: Bankacılık (XBANK), Sanayi (XUSIN), Hizmetler (XUHIZ), Teknoloji (XUTEK), Gıda (XGIDA) gibi belirli sektörlerdeki şirketlerin performansını ölçer.
  • Temettü endeksleri: Düzenli temettü ödeme alışkanlığı olan şirketlerin paylarından oluşur.
  • Katılım endeksleri: İslami finans prensiplerine uygun faaliyet gösteren şirketlerin paylarından oluşur.
  • Sürdürülebilirlik endeksi: Kurumsal sürdürülebilirlik performansları yüksek olan şirketleri içerir.

Bu endeksler, yatırımcılara piyasanın farklı segmentleri hakkında bilgi verir ve yatırım stratejileri oluşturmalarına yardımcı olur.

BİST'te Nasıl Yatırım Yapılır?

Borsa İstanbul'da yatırım yapmak için öncelikle bir yatırım hesabı açtırmanız gerekmektedir. Bu hesap, SPK tarafından yetkilendirilmiş bankalar veya aracı kurumlar aracılığıyla açılabilir.

Yatırım yapma süreci genel olarak şu adımları içerir:

  • Aracı kurum seçimi: SPK lisanslı bir banka veya aracı kurum seçilir. Kurumların komisyon oranları, sundukları analiz desteği, işlem platformlarının kullanım kolaylığı gibi faktörler değerlendirilebilir.
  • Yatırım hesabı açılışı: Seçilen kurumda gerekli belgelerle yatırım hesabı açılır. Bu süreçte genellikle bir "Yatırımcı Bilgilendirme Formu" ve "Uygunluk Testi" doldurulur. Uygunluk testi, risk profilinizi ve hangi sermaye piyasası araçlarının size uygun olduğunu belirlemeye yardımcı olur.
  • Hesaba para transferi: Açılan yatırım hesabına, yatırım yapmak istediğiniz tutarda para transfer edilir.
  • Araştırma ve karar verme: Yatırım yapılacak finansal enstrümanlar hakkında araştırma yapılır. Şirketlerin mali durumları, sektör analizleri, piyasa beklentileri gibi faktörler göz önünde bulundurulur. Yatırım danışmanlığı hizmeti alınıyorsa, danışmanın önerileri değerlendirilir.
  • Emir iletimi: Alım veya satım kararı verildikten sonra, aracı kurumun işlem platformu üzerinden Borsa İstanbul'a emir iletilir. Emirler, fiyat ve miktar belirtilerek verilir.
  • İşlemin gerçekleşmesi ve takibi: Verilen emir, piyasadaki uygun karşı emirle eşleştiğinde işlem gerçekleşir. Gerçekleşen işlemler ve portföy durumu yatırım hesabından takip edilebilir.

Borsada yatırım yapmak bilgi ve deneyim gerektirir. Yatırımcıların piyasayı takip etmeleri, riskleri anlamaları ve kendi mali durumlarına uygun kararlar almaları önemlidir. Gerekirse profesyonel yatırım danışmanlarından destek almak faydalı olabilir.

Kaynakça:
https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/471/borsa-istanbul-hakkinda